Trong khi nhiều quốc gia vẫn duy trì án tử hình, ngày càng có nhiều quốc gia trên thế giới đã bãi bỏ hình phạt này vì những lý do nhân quyền, đạo đức và xã hội. Bài viết này sẽ giới thiệu chi tiết về những quốc gia không có luật tử hình hoặc đã bãi bỏ án tử hình, đồng thời phân tích những lý do và quá trình dẫn đến quyết định này.
Thực trạng án tử hình trên toàn thế giới
Theo báo cáo của Tổ chức Ân xá Quốc tế (Amnesty International), tính đến năm 2021, đã có hơn 140 quốc gia bãi bỏ án tử hình trong pháp luật hoặc trên thực tế và 55 quốc gia vẫn duy trì án tử hình. Việc bãi bỏ án tử hình được chia thành ba loại chính:
- Bãi bỏ hoàn toàn: Có 104 quốc gia (tương đương 54%) đã bãi bỏ án tử hình đối với tất cả các tội danh. Những quốc gia gần đây nhất thực hiện điều này bao gồm Madagascar (2015), Fiji (2015), Cộng hòa Dân chủ Congo (2015), Suriname (2015), Nauru (2016), Benin (2016), Mông Cổ (2017) và Guinea (2017).
- Bãi bỏ đối với tội phạm thông thường: Có 08 quốc gia (chiếm 4%) đã bãi bỏ án tử hình trên thực tế, tức là không có ai bị xử tử trong suốt hơn 14 năm trở lại đây. Dù những quốc gia này đã loại bỏ án tử hình theo luật định, họ vẫn giữ khả năng áp dụng trong những trường hợp đặc biệt như tội phạm chiến tranh.
- Tạm dừng trên thực tế: Có 28 quốc gia (tương đương 14%) có thể được coi như đã bãi bỏ án tử hình. Mặc dù chưa chính thức luật hóa, các quốc gia này vẫn có luật tử hình nhưng không thi hành án tử hình trong ít nhất 10 năm qua và có chính sách hoặc thực tiễn không tiến hành thi hành án tử hình.
Nguồn tham khảo: https://www.amnesty.org/download/Documents/ACT5066652017ENGLISH.pdf
Dưới đây là một số quốc gia tiêu biểu đã bãi bỏ án tử hình hoàn toàn / một phần / tạm dừng thi hành án tử hình:
Các quốc gia bãi bỏ hoàn toàn án tử hình
1. Na Uy
Na Uy là một trong những quốc gia tiên phong bãi bỏ án tử hình hoàn toàn. Năm 1979, Na Uy đã bãi bỏ án tử hình đối với tất cả các tội danh. Lý do chính là sự tôn trọng nhân quyền và quan điểm rằng án tử hình không phải là biện pháp hiệu quả để ngăn chặn tội phạm. Na Uy đã áp dụng các chính sách cải tạo và phục hồi nhân phẩm cho tù nhân thay vì sử dụng các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt.
2. Canada
Canada đã bãi bỏ án tử hình vào năm 1976 sau nhiều năm tranh luận và nghiên cứu. Quyết định này được đưa ra dựa trên nhiều yếu tố, bao gồm nguy cơ kết án oan sai và quan điểm rằng án tử hình không có tác dụng răn đe tội phạm hiệu quả hơn so với tù chung thân. Canada đã thay thế án tử hình bằng hình phạt tù chung thân không có cơ hội ân xá trong 25 năm.
3. Nam Phi
Sau khi chế độ Apartheid sụp đổ, Nam Phi đã bãi bỏ án tử hình vào năm 1995. Quyết định này được đưa ra bởi Tòa án Hiến pháp Nam Phi, khi cho rằng án tử hình vi phạm hiến pháp mới của quốc gia, trong đó nhấn mạnh đến quyền sống và phẩm giá con người. Nam Phi đã trở thành một trong những quốc gia châu Phi tiên phong trong việc bãi bỏ án tử hình.
4. New Zealand
New Zealand bãi bỏ án tử hình vào năm 1961 đối với tội giết người và hoàn toàn bãi bỏ cho tất cả các tội danh vào năm 1989. Quyết định này được đưa ra sau những tranh luận kéo dài về nhân quyền và hiệu quả của án tử hình trong việc ngăn chặn tội phạm. Chính phủ và người dân New Zealand đã đạt được sự đồng thuận rằng hình phạt này không phù hợp với các giá trị nhân đạo và công lý mà quốc gia này theo đuổi.
5. Úc
Úc đã bãi bỏ án tử hình cho các tội danh liên bang vào năm 1973 và tất cả các bang và vùng lãnh thổ đã hoàn toàn bãi bỏ án tử hình vào năm 1984. Quyết định này được thúc đẩy bởi các vụ kết án oan sai và phong trào đấu tranh của các tổ chức nhân quyền. Úc hiện nay là một trong những quốc gia tích cực nhất trong việc thúc đẩy bãi bỏ án tử hình trên toàn cầu.
6. Philippines
Philippines đã có một lịch sử dài với án tử hình, nhưng quốc gia này đã bãi bỏ hoàn toàn hình phạt này vào năm 2006. Tổng thống Gloria Macapagal-Arroyo đã ký luật bãi bỏ án tử hình sau khi có nhiều áp lực từ các tổ chức nhân quyền và nhà thờ Công giáo. Đây là một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử tư pháp của Philippines, phản ánh sự cam kết của quốc gia này đối với nhân quyền và nhân đạo.
7. Argentina
Argentina bãi bỏ án tử hình đối với tội phạm thông thường vào năm 1984 và đối với tất cả các tội danh vào năm 2008. Quyết định này là kết quả của quá trình dân chủ hóa sau thời kỳ độc tài quân sự, khi quốc gia này tìm cách cải thiện tình hình nhân quyền và xây dựng một hệ thống pháp lý công bằng hơn. Argentina đã ký kết và cam kết tuân thủ các công ước quốc tế về nhân quyền, bao gồm cả việc bãi bỏ án tử hình.
8. Nepal
Nepal bãi bỏ án tử hình vào năm 1997, trở thành một trong những quốc gia châu Á đầu tiên thực hiện điều này. Quyết định được đưa ra trong bối cảnh quốc gia này đang tiến hành cải cách pháp lý và bảo vệ nhân quyền. Nepal đã chịu nhiều áp lực từ các tổ chức quốc tế và phong trào nhân quyền trong nước để loại bỏ hình phạt tử hình nhằm xây dựng một xã hội công bằng và nhân đạo hơn.
9. Moldova
Moldova bãi bỏ án tử hình vào năm 1995, ngay sau khi giành được độc lập từ Liên Xô. Quốc gia này đã nhanh chóng cam kết tuân thủ các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế và tiến hành các cải cách pháp lý để xây dựng một hệ thống tư pháp hiện đại và nhân đạo. Việc bãi bỏ án tử hình là một phần quan trọng trong quá trình hội nhập của Moldova vào cộng đồng quốc tế và các tổ chức châu Âu.
10. Honduras
Honduras bãi bỏ án tử hình vào năm 1956, trở thành một trong những quốc gia đầu tiên ở châu Mỹ Latinh thực hiện điều này. Quyết định này được thúc đẩy bởi những lo ngại về việc kết án oan sai và sự cam kết của quốc gia này đối với các giá trị nhân đạo. Honduras đã tham gia vào nhiều công ước quốc tế về nhân quyền và tiếp tục thúc đẩy việc bãi bỏ án tử hình trên toàn cầu.
Các quốc gia bãi bỏ án tử hình đối với tội phạm thông thường
Ngoài những quốc gia đã bãi bỏ hoàn toàn án tử hình, còn nhiều quốc gia khác đã bãi bỏ án tử hình đối với tội phạm thông thường nhưng vẫn duy trì hình phạt này cho các tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Dưới đây là tám quốc gia tiêu biểu đã thực hiện điều này.
1. Israel
Israel đã bãi bỏ án tử hình đối với tội phạm thông thường từ năm 1954. Tuy nhiên, án tử hình vẫn được duy trì cho các tội ác đặc biệt nghiêm trọng như tội ác chiến tranh và tội phản quốc. Cho đến nay, chỉ có một trường hợp tử hình duy nhất được thi hành ở Israel, đó là Adolf Eichmann, một trong những kẻ chịu trách nhiệm chính về Holocaust trong Thế chiến II.
2. Ấn Độ
Ấn Độ duy trì án tử hình nhưng chỉ áp dụng trong “các trường hợp hiếm hoi nhất” đối với các tội phạm cực kỳ nghiêm trọng. Tòa án Tối cao Ấn Độ đã đặt ra tiêu chuẩn này để hạn chế việc áp dụng án tử hình. Dù vẫn duy trì án tử hình, Ấn Độ đã giảm thiểu số lượng các vụ án tử hình thông qua các biện pháp cải cách tư pháp và bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo.
3. Sri Lanka
Sri Lanka đã không thi hành án tử hình kể từ năm 1976 mặc dù án tử hình vẫn được giữ lại trong hệ thống pháp luật. Chính phủ Sri Lanka đã thực hiện một lệnh tạm dừng thi hành án tử hình trong nhiều thập kỷ, và quốc gia này vẫn đang xem xét việc bãi bỏ hoàn toàn án tử hình.
4. Tanzania
Tanzania đã không thi hành án tử hình kể từ năm 1994 mặc dù vẫn duy trì trong pháp luật đối với các tội phạm nghiêm trọng như giết người. Tổng thống Tanzania đã nhiều lần từ chối ký quyết định thi hành án tử hình, thể hiện cam kết của chính phủ trong việc bảo vệ nhân quyền và xem xét các biện pháp thay thế.
5. Papua New Guinea
Papua New Guinea đã không thi hành án tử hình kể từ khi tái lập án tử hình vào năm 1991. Mặc dù vẫn duy trì án tử hình đối với các tội phạm nghiêm trọng, quốc gia này đã áp dụng một lệnh tạm dừng không chính thức, và chính phủ đang xem xét việc bãi bỏ hoàn toàn án tử hình.
6. Maroc
Maroc vẫn duy trì án tử hình trong hệ thống pháp luật nhưng không thi hành án kể từ năm 1993. Chính phủ Maroc đã thực hiện một lệnh tạm dừng thi hành án tử hình, và quốc gia này đã cam kết cải cách pháp luật để tiến tới bãi bỏ hoàn toàn án tử hình trong tương lai.
7. Albania
Albania bãi bỏ án tử hình đối với tội phạm thông thường vào năm 2000 nhưng vẫn giữ lại cho các tội ác chiến tranh và các tội phạm quân sự đặc biệt nghiêm trọng. Quyết định này là một phần của quá trình hội nhập vào Liên minh châu Âu và tuân thủ các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế.
8. Ghana
Ghana bãi bỏ án tử hình đối với tội phạm thông thường vào năm 1993 nhưng vẫn giữ lại cho các tội ác đặc biệt nghiêm trọng như phản quốc và tội phạm chiến tranh. Quốc gia này đang tiếp tục cải cách hệ thống tư pháp để phù hợp với các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế và giảm thiểu việc áp dụng án tử hình.
Các quốc gia tạm dừng thi hành án tử hình trên thực tế
Nhiều quốc gia trên thế giới vẫn giữ án tử hình trong luật pháp nhưng đã tạm dừng thi hành án tử hình trên thực tế. Những quốc gia này có thể được coi là “tạm dừng trên thực tế” vì họ không thực hiện các vụ xử tử trong nhiều năm và có chính sách hoặc thực tiễn không tiến hành thi hành án tử hình. Dưới đây là một số quốc gia tiêu biểu trong danh sách này.
1. Nga
Nga vẫn duy trì án tử hình trong luật pháp nhưng đã áp dụng lệnh tạm dừng thi hành án tử hình từ năm 1996. Dù vậy, vẫn có một số vụ xử tử được thực hiện tại Chechen Republic trong khoảng thời gian từ 1996 đến 1999. Nga đã thay thế án tử hình bằng án tù chung thân cho các tội phạm nghiêm trọng và đang tiến tới tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về nhân quyền.
2. Sri Lanka
Sri Lanka đã có lệnh tạm dừng thi hành án tử hình từ năm 1976, mặc dù án tử hình vẫn được duy trì trong luật pháp. Quốc gia này chưa thi hành án tử hình trong hơn bốn thập kỷ, và các nhà hoạt động nhân quyền đang tiếp tục thúc đẩy việc bãi bỏ hoàn toàn án tử hình. Tuy nhiên, các tội ác đặc biệt nghiêm trọng như tội phạm khủng bố vẫn có thể bị án tử hình theo luật hiện hành.
3. Kenya
Kenya vẫn giữ án tử hình trong luật pháp nhưng đã tạm dừng thi hành án tử hình kể từ năm 1987. Quốc gia này chưa thực hiện bất kỳ vụ xử tử nào trong hơn ba thập kỷ và đang tiến hành các cải cách pháp lý để giảm thiểu số lượng các vụ án tử hình. Chính phủ Kenya cũng đã tuyên bố rằng họ có kế hoạch bãi bỏ án tử hình trong tương lai gần.
4. Zambia
Zambia đã tạm dừng thi hành án tử hình từ năm 1997. Mặc dù án tử hình vẫn được duy trì trong luật pháp, quốc gia này không thực hiện bất kỳ vụ xử tử nào trong hơn hai thập kỷ qua. Chính phủ Zambia đã nhiều lần xem xét việc bãi bỏ hoàn toàn án tử hình và đang tiếp tục thảo luận về các biện pháp cải cách pháp lý.
5. Tajikistan
Tajikistan đã áp dụng lệnh tạm dừng thi hành án tử hình vào năm 2004. Quốc gia này vẫn giữ án tử hình trong luật pháp nhưng không thực hiện bất kỳ vụ xử tử nào kể từ khi lệnh tạm dừng có hiệu lực. Tajikistan đã thay thế án tử hình bằng án tù chung thân cho các tội phạm nghiêm trọng và đang tiến hành các cải cách pháp lý để phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế về nhân quyền.
6. Morocco/Western Sahara
Morocco đã tạm dừng thi hành án tử hình từ năm 1993, mặc dù án tử hình vẫn được duy trì trong luật pháp. Quốc gia này chưa thực hiện bất kỳ vụ xử tử nào trong hơn hai thập kỷ qua và đang tiến hành các cải cách pháp lý để phù hợp với các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế. Chính phủ Morocco đã nhiều lần tuyên bố rằng họ có kế hoạch bãi bỏ án tử hình trong tương lai gần.
7. Algeria
Algeria vẫn giữ án tử hình trong luật pháp nhưng đã tạm dừng thi hành án tử hình từ năm 1993. Quốc gia này không thực hiện bất kỳ vụ xử tử nào trong hơn hai thập kỷ qua và đang tiến hành các cải cách pháp lý để giảm thiểu số lượng các vụ án tử hình. Algeria đã thay thế án tử hình bằng án tù chung thân cho các tội phạm nghiêm trọng và đang tiếp tục thảo luận về các biện pháp cải cách pháp lý.
8. Tunisia
Tunisia đã tạm dừng thi hành án tử hình từ năm 1991. Mặc dù án tử hình vẫn được duy trì trong luật pháp, quốc gia này không thực hiện bất kỳ vụ xử tử nào trong hơn ba thập kỷ qua. Tunisia đang tiến hành các cải cách pháp lý để phù hợp với các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế và giảm thiểu số lượng các vụ án tử hình.
9. Mỹ
Mỹ là một trong những quốc gia có tình hình án tử hình phức tạp nhất. Mặc dù án tử hình vẫn được duy trì ở một số bang, nhưng nhiều bang đã tạm dừng thi hành án tử hình trong nhiều năm. Ví dụ, bang California đã tạm dừng thi hành án tử hình từ năm 2006 do những lo ngại về sự công bằng và tính nhân đạo của quá trình thi hành án. Ngoài ra, một số bang khác như Oregon và Pennsylvania cũng đã áp dụng lệnh tạm dừng thi hành án tử hình.
Lý do bãi bỏ hoặc tạm dừng án tử hình
Nhân quyền và đạo đức
Một trong những lý do chính dẫn đến việc bãi bỏ hoặc tạm dừng án tử hình là sự tôn trọng quyền con người. Nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế cho rằng án tử hình vi phạm quyền sống và phẩm giá con người. Các quốc gia như Na Uy, Canada và Nam Phi đã bãi bỏ án tử hình dựa trên cơ sở này. Tổ chức Ân xá Quốc tế và các tổ chức nhân quyền khác luôn thúc đẩy việc bãi bỏ án tử hình và bảo vệ quyền con người trên toàn thế giới.
Nguy cơ kết án oan sai
Nguy cơ kết án oan sai là một yếu tố quan trọng khác. Các nghiên cứu cho thấy có nhiều trường hợp tử tù bị kết án oan và chỉ được minh oan sau khi đã thi hành án tử hình. Điều này đã dẫn đến sự phản đối mạnh mẽ đối với án tử hình ở nhiều quốc gia. Ví dụ, ở Mỹ, nhiều trường hợp tử tù được minh oan thông qua xét nghiệm DNA và các phương pháp điều tra mới đã làm dấy lên nhiều cuộc tranh luận về tính công bằng của án tử hình.
Hiệu quả răn đe
Một số nghiên cứu chỉ ra rằng án tử hình không có tác dụng răn đe tội phạm hiệu quả hơn so với các hình phạt khác như tù chung thân. Các quốc gia như Canada và Na Uy đã bãi bỏ án tử hình dựa trên quan điểm rằng việc cải tạo và phục hồi nhân phẩm cho tù nhân là cách tiếp cận hiệu quả hơn để ngăn chặn tội phạm. Các nghiên cứu so sánh tỷ lệ tội phạm giữa các quốc gia có và không có án tử hình cho thấy không có sự khác biệt rõ rệt về hiệu quả răn đe.
Cải cách tư pháp
Nhiều quốc gia đã tiến hành cải cách tư pháp để đảm bảo tính công bằng và hiệu quả của hệ thống pháp luật. Việc bãi bỏ hoặc tạm dừng án tử hình là một phần của quá trình này. Nga, Mỹ và một số quốc gia khác đã thay thế án tử hình bằng hình phạt tù chung thân và áp dụng các biện pháp bảo đảm quyền kháng cáo và xét xử công bằng cho bị cáo. Các cải cách này giúp giảm thiểu nguy cơ kết án oan sai và đảm bảo rằng các bị cáo được xét xử công bằng và minh bạch.
Kết luận:
Việc bãi bỏ hoặc tạm dừng án tử hình là một xu hướng toàn cầu phản ánh sự tiến bộ trong việc bảo vệ quyền con người và cải cách tư pháp. Các quốc gia như Na Uy, Canada, Nam Phi, New Zealand, Úc, Philippines, và Argentina đã bãi bỏ hoàn toàn án tử hình, trong khi các quốc gia như Israel, Ấn Độ, Latvia, Kazakhstan, Sri Lanka, và Tunisia đã bãi bỏ án tử hình đối với tội phạm thông thường. Những quyết định này thường được thúc đẩy bởi các yếu tố nhân quyền, nguy cơ kết án oan sai, và hiệu quả răn đe của án tử hình. Việc tiếp tục nghiên cứu và thảo luận về vấn đề này là cần thiết để đảm bảo rằng các quyết định pháp lý được đưa ra dựa trên các nguyên tắc công bằng và nhân đạo.
Để lại một phản hồi